Odpierając nawałę najeźdźców

W Łyszkowicach (województwo łódzkie, powiat łowicki) stoi sobie pomnik, a na nim orzeł, medalion z Piłsudskim i dwie tablice z napisem "PADLI NA POLU CHWAŁY ODPIERAJĄC Z GRANIC PAŃSTWA POLSKIEGO POD WODZĄ JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO NAWAŁĘ NAJEŹDŹCÓW W LATACH 1918/20" i listą nazwisk poległych z informacją z jakiej miejscowości pochodzili (są to mieszkańcy gminy Łyszkowice walczący w 10 pułku piechoty).

Historia tego pomnika, a zwłaszcza tych tablic jest dosyć burzliwa. Pomnik powstał prawdopodobnie ok. 1930 roku, czyli z okazji Obchodów Dziesięciolecia Zwycięskiego Odparcia Najazdu Rosji Sowieckiej. Na pomniku umieszczono wykonane z brązu, wspomniane wcześniej elementy wy - orła w koronie, medalion z Piłsudskim i tablice pamiątkowe

Po II wojnie orzeł został pozbawiony korony, a medalion i tablice zostały zdemontowane pod nadzorem członków Powiatowego Komitetu Polskiej Partii Robotniczej w Łowiczu i tam też zostały zdeponowane. W późniejszych latach na pomniku zamontowano tabliczkę z napisem "CZEŚĆ BOJOWNIKOM POLEGŁYM W WALKACH ZA POLSKĘ W OKRESIE PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ" i tak właśnie pomnik wyglądał jeszcze w 2005 roku (patrz zdjęcie). W następnych latach zamontowano na pomniku medalion z Piłsudskim i orła w koronie (wzór wojskowy). Tutaj zdjęcia z 2010 roku.

Ale wracając do tablic, które trafiły do Łowicza. Leżały tam wiele lat, aż odnalazł je pewien robotnik i wziął żeby zanieść do skupu złomu, jednak po drodze zauważył go pan Czesław Owczuk, który odkupił te tablice i ukrył u rodziny na strychu w Kozłowie Biskupim To były lata 1980.). Później zostały przekazane miejscowemu proboszczowi i przez niego trafiły do zbiorów Kolegiaty w Łowiczu. W 1996 roku zostały przekazane miastu i zamontowane na pomniku Piłsudskiego w Łowiczu. W 2011 tablice zostały ukradzione z pomnika, ale udało się je odzyskać i wróciły nań z powrotem.

W 2013 roku zauważył je w tym miejscu mieszkaniec Łyszkowic  Jacek Zemełko, który rozpoznał zaginione tablice. Jeszcze w tym roku trafiły do Łyszkowic i 5 września 2014 odsłonięto pomnik z odnalezionymi tablicami, oraz ponownie zmienionym orłem i medalionem (pewnie bardziej zbliżone do oryginalnych). Historię tablic zaczerpnąłem z artykułu Historyczne tablice wróciły na swoje miejsce.

(kliknij w poniższe zdjęcie by zobaczyć powiększenie)

Kolejną ciekawostką jest to, w 1930 roku  takie tablice można było zakupić (po 180zł sztuka) wykonane przez Mennicę Państwową. O tutaj jest coś w rodzaju katalogu (niestety marna jakość)... orzełek i Piłsudski też chyba z tego katalogu. Pozwolę sobie jeszcze żywcem zacytować fragment przemówienia z powyższego artykułu:

W dziesiąta rocznicę odzyskania niepodległości w 1930 r. powstał w Warszawie „Główny Komitet Obchodów Dziesięciolecia Zwycięskiego Odparcia Najazdu Rosji Sowieckiej”. Zadaniem Komitetu było propagowanie zakupu materiałów związanych z odzyskaniem niepodległości pod wodzą Józefa Piłsudskiego. Komitetom lokalnym w miastach, powiatach i gminach sugerowano budowę pomników, a na nich umieszczenia tablic wykonanych i zakupionych w Mennicy Państwowej w cenie 180 zł za sztukę oraz to, aby na tablicach tych umieścić nazwiska poległych w walce o niepodległość. Ponadto zlecono zaopatrywanie się w materiały propagandowe w formie okolicznościowych pocztówek i medali pamiątkowych. Komplet materiałów propagandowych składał się z 2000 pocztówek oraz jednego medalu pamiątkowego o średnicy 5,5 cm, na którym widniało popiersie Józefa Piłsudskiego.

Po tym wstępie nie będzie chyba nikogo dziwić, że identyczne tablice widziałem też w innych miejscowościach. Oto jedną znajdziemy na pomniku w sąsiednim powiecie - Rybno (woj. mazowieckie, powiat sochaczewski).





Tutaj przy wygrawerowanych nazwiskach umieszczono nie miejscowość, a profesję... akurat w tym przypadku sami rolnicy (kliknij w fotkę, by powiększyć).



Kolejna tabliczka nieco dalej na południowy-wschód - Grabów nad Pilicą (woj. mazowieckie, pow. kozienicki). Przymocowana jest do niewielkiego postumentu na niewielkim wzgórku na cmentarzu z I wojny światowej.





Tym razem przy nazwiskach nie ma ani miejscowości, ani profesji (kliknij poniższe zdjęcie by powiększyć).



I jeszcze jedna tabliczka w tym samym powiecie, a konkretnie w miejscowości Wysokie Koło. Ta jest umieszczona w murze kościoła (widać ją na prawo od wejścia). Tutaj podane sa profesje - głównie rolnicy, ale jest kilku robotników.





Orszymowo (woj. mazowieckie, powiat płocki), tutaj tablica jest zlokalizowana na cmentarzu, umieszczona na symbolicznym nagrobku przed kaplicą cmentarną. Przy nazwiskach są profesje - rolnicy i jeden stolarz.






Takich tablic było więcej, udało mi się wyszukać kilkanaście kolejnych (ze zdjęciami) i prawdopodobnie zlokalizować jeszcze trzy (ale bez zdjęć, więc 100% pewności nie mam):

woj. mazowieckie: Brzóza, Glinianka,  Iłża (foto od parlando), Winnica (pdf s. 36 i 44)
woj śląskie:  Dąbrowa Górnicza (Ząbkowice), Siewierz
woj. świętokrzyskie: Wąchock, Niekrasów
woj. wielkopolskie: Kraszewice
woj. małopolskie: Piotrkowice Małe (bez zdjęć)
woj. lubelskie: Janowiec,  Kurów (bez zdjęć, Leśna Podlaska (bez zdjęć)
woj. łódzkie: Mokrsko 

Wyszukałem też taką ciekawostkę w Sandomierzu - tablica identyczna tylko betonowa... czyżby kopia zaginionej tablicy? (edit: jak wynika ze zdjęć z tej strony, pierwotnie to rzeczywiście była metalowa tabliczka)

W sumie ciekawe ile tych tablic było, oraz ile obecnie jest?

P.S.  W przypadku zlokalizowanych tablic bez zdjęć, nie mogę mieć pewności że to są dokładnie te tablice, przykładem jest tablica w Wawrze na pomniku Piłsudskiego, która jest innego wzoru, ale z niemal identyczną treścią - Wawer (odsłonięta 29 marca 1931 - Kurjer Warszawski)